Во историјата на Битола, втората половина на 19 век, значајно место зазема таканаречениот период на странски дипломатски претставништва или популарно речено Конзулски период.
Главна и основна задача на дипломатските претставништва им била да ги застапуваат економските, политичките и стратешките интереси на своите земји, а не дека ги болело глава за интересите на месното население во Отоманската империја.
Отворањето на дипломатски конзуларни претставништва во Битола и пошироко во Македонија било поврзано со ставот да се продира кон исток, особено на големите западни сили, каде се вкрстосувале противречните, економски, политичките и воено стратешките интереси. Токму во тоа чувствително подрачје значајно место имала Македонија.
Валијата на Битола со конзулите
По создавањето на национални држави на Балканскиот Полуостров (Грција, Србија, Бугарија) и кај нив се јави интересот за Македонија за отворање на свои дипломатски претставништва. Меѓутоа нивниот интерес кон Македонија бил од сосема друга природа. Преку своите пропагандни машинерии имаа големи апетити, Македонија да ја вклопат во нивните замислени големи држави. Директната замешаност на конзулските претставништва во пропагандните активности се потврдува преку нивните бројни извештаи што ги праќале до нивните претпоставени. Тие располагале со огромни финансиски средства, особено конзулатите на соседните држави иако сиромашни, со цел да финансираат разни организации и здруженија преку кои ги ширеле и зајакнувале своите денационализаторски и големодржавнички аспирации. Се разбира дека постоеле генерални разлики меѓу пропагандите на големите сили и оние на соседните држави. Првите со своите стремежи беа концентрирани со сфери и влијанија на економски и стратешки план, а вторите врз денационализација и поделба. Првите биле меки, дискретни и дипломатски, вторите отворени, груби и често сурови и насилни.
И покрај тоа, присуството на конзулите во Битола, силно се одразило во економскиот и културниот живот кај населението.
Дипломатскиот кор на Битола, со чуварите (ѓавазите)
Ваквите брзи промени во економскиот, политичкиот, културниот живот несомнено носат промени во начинот на живеење, во начинот на мислење кај месното население. Богатите христијански фамилии угледувајќи се на европските држави развиваат жива трговија, градат велелепни објекти, просветни установи и сл., со што допринесуваат Битола од ориентален град да наликува на европските градови. Таквите врски ги одржуваа познатите фамилии од Битола: Данабаш, Анастасиевиќ, Икономов, Каринте, Робе, Ризови, Светиеви, Герас и многу други, кои се носители на европското влијание во начинот на живеење, облекување, однесување. Се напушта традиционалната ориентална облека и се заменува со европски стил на облекување. Тоа посебно се гледа во изгледот на градовите, куќите, покуќнината каде засилено доминираат европските стилови и кај луѓето кои потполно се ориентирани кон европската култура.
Битола од втората половина на 19 век, па се до првата деценија на 20 век. (период на присуство на дипломатски претставништва) одржува силни економски врски со Лондон, Лајпциг, Виена, Белград, Букурешт, Софија, Драч, Цариград, Александрија и др.
Во секој случај присуството на странските дипломатски претставништва во Битола, без сомнение значело присуство на Европа во Битола.
Традицијата на отворање на дипломатски конзуларни претставништва и денес продолжува во Битола со отворање на почесни конзулати. Така денес во Битола, почесни конзулати имаат Франција, Турција, Велика Британија, Русија, Словенија, Романија, Србија, Црна гора, Хрватска, Бугарија и Грција, со најави и на други држави.
Конзулска Битола
Автор: Никола Миновски
НУ Завод и Музеј – Битола
2002 г.
